Episode 162
🎭 Οι Πετροχάρηδες του Παντελή Χορν
Με ιδιαίτερη συγκίνηση, ας σταθούμε μπροστά σε ένα σχεδόν ξεχασμένο, μα ουσιαστικό θεατρικό έργο της νεοελληνικής δραματουργίας: «Οι Πετροχάρηδες» του Παντελή Χορν, έργο με ιστορικό παλμό, κοινωνική ένταση και βαθιά ελληνικό ηθικό φορτίο. Ένα δράμα που μιλά για την τιμή, το χρέος, την κληρονομιά, κι όλα όσα βαραίνουν τον ώμο της επόμενης γενιάς, όταν η προηγούμενη δεν γνωρίζει να παραδώσει σκυτάλη, παρά μόνο... βάρος.
Μερικά έργα μυρίζουν πέτρα, μπαρούτι και ιδρώτα. Είναι λιτά, αυστηρά και ριζωμένα σε τόπο και ιστορία. Οι «Πετροχάρηδες» ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Ένα πατριωτικό οικογενειακό δράμα με ψήγματα αρχαίας τραγωδίας, γραμμένο με τρόπο παλαιικό, αλλά με ηθική επιμονή που συγκλονίζει. Ο Παντελής Χορν το συνέθεσε το 1908, στα χρόνια των εθνικών προσμονών και της κρίσης ταυτότητας – και το παρουσίασε στο κοινό με ψευδώνυμο, σαν να φοβόταν ή σαν να ταπεινωνόταν μπροστά στη δύναμη του πρώτου του έργου.
🧵 Υπόθεση: Ένα όνομα να σώσουμε
Η οικογένεια Πετροχάρη, απόγονοι κλεφτών και αγωνιστών του ’21, έχει χάσει την παλιά της αίγλη. Το μόνο που της απέμεινε είναι το όνομα και η τιμή της. Ο πατέρας, ο γέρο-Πετροχάρης, κρατιέται με νύχια και με δόντια από αυτά τα τελευταία απομεινάρια μεγαλείου και διδάσκει στον γιο του Μάνθο την αξία του αγώνα, του καθήκοντος, του ηρωισμού – λέξεις που όμως, στη σύγχρονη κοινωνία, ακούγονται σαν παλιά ρούχα που δε φοριούνται πια.
Μέσα σ’ αυτή τη σκηνή μπαίνει η Λυγερή: νέα, όμορφη, δυναμική, φέρνει την είδηση πως η Μυρτούλα – κοπέλα με καλό όνομα – είναι έγκυος και αρνείται να αποκαλύψει τον πατέρα του παιδιού. Ο θείος της την έχει σακατέψει στο ξύλο και η Λυγερή ζητά τη βοήθεια των Πετροχάρηδων. Το ηθικό δίλημμα και η οικογενειακή πίεση ξετυλίγονται γοργά: ποιος ευθύνεται για τη ντροπή; Ποιος θα πάρει την ευθύνη; Ποιος θα σώσει την τιμή – και ποιανού;
👤 Χαρακτήρες: Μορφές που μυρίζουν αίμα και πέτρα
Ο γέρο-Πετροχάρης είναι η προσωποποίηση της παλαιάς ανδρείας, της σκληρής αρσενικής τιμής, του παλιού κόσμου που δεν παραδέχεται αδυναμία. Το χρέος, γι’ αυτόν, είναι ιερό. Η δόξα του παρελθόντος πρέπει να μείνει αμόλυντη, ακόμη κι αν όλα γύρω καταρρέουν.
Ο γιος, Μάνθος, είναι η γενιά που αμφιταλαντεύεται. Έχει πάρει το ήθος του πατέρα του, αλλά και τον σπόρο της αμφισβήτησης. Σπουδασμένος, με πιο ανοιχτό μυαλό, θα χρειαστεί να επιλέξει ανάμεσα στο τι του υπαγορεύει ο πατέρας του και στο τι του φωνάζει η καρδιά και η συνείδησή του.
Η Λυγερή, καταλύτης του δράματος, φέρνει την πραγματικότητα μέσα σ’ ένα σπίτι γεμάτο ιδεώδη. Εκπροσωπεί τη γυναίκα που αγωνίζεται όχι για ελευθερία ιδεών, αλλά για ελευθερία σώματος – μια φιγούρα ασυνήθιστα δυναμική για το ελληνικό θέατρο της εποχής.
Και τέλος η Μυρτούλα – μορφή σιωπηλή, ταπεινωμένη, θύμα και σύμβολο. Το σώμα της έγινε τόπος κοινωνικής βίας, και η σιωπή της, η πιο σπαρακτική καταγγελία.
🕰 Υπόβαθρο και εποχή
Το έργο γράφεται το 1908, σε μια Ελλάδα που ψάχνει ακόμη να βρει τον εαυτό της, λίγο πριν το Κίνημα στο Γουδί, με τα εθνικά ιδεώδη σε κρίση και τη μετάβαση από τον ρομαντισμό στον ρεαλισμό να αρχίζει δειλά. Οι μνήμες της Επανάστασης του 1821 είναι ακόμη νωπές στα ήθη, αλλά η νέα γενιά αρχίζει να ασφυκτιά κάτω από την αυστηρή ηθική των παλαιών.
Ο Χορν, απόστρατος αξιωματικός του Ναυτικού και φιλικά προσκείμενος στον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, γράφει με βαθύ αίσθημα καθήκοντος αλλά και με κριτική διάθεση, παγιδεύοντας τον ήρωά του στη σύγκρουση ανάμεσα στο καθήκον και την ανθρωπιά. Η πρεμιέρα του έργου στο Θέατρο Συντάγματος, τον Ιούλιο του 1908, με τον θίασο της Ροζαλίας Νίκα, έγινε δεκτή με ενθουσιασμό – ίσως γιατί μίλησε στην καρδιά ενός κοινού που είχε κουραστεί από τις ανούσιες ερωτικές φαρσοκωμωδίες και ζητούσε θέατρο με ρίζα και ερώτημα.
💭 Τι αποκομίζει ο θεατής;
Ο θεατής φεύγει με ερωτήματα: ποια τιμή αξίζει να κρατήσεις; Πότε η τιμή γίνεται τύραννος; Και αν το αίμα σου είναι αγωνιστικό, τι γίνεται όταν το παιδί σου θέλει να πολεμήσει για κάτι άλλο; Δεν είναι εύκολο έργο οι «Πετροχάρηδες». Ο ρυθμός του είναι στοχαστικός, τα διλήμματα του ασφυκτικά, οι χαρακτήρες δεν δικαιώνονται – ζυγίζονται. Και στο τέλος, εκείνο που μένει είναι η σιωπή του σανιδιού που έσπασε και δε διορθώνεται.
✍️ Ο συγγραφέας: Παντελής Χορν
Ο Παντελής Χορν (1881–1941), πατέρας του Δημήτρη Χορν, υπήρξε μια από τις πιο μυστηριώδεις και δραστήριες μορφές του πρώιμου ελληνικού θεάτρου. Στρατιωτικός που παραιτήθηκε για να γίνει συγγραφέας, έγραψε έργα με πατριωτικό, κοινωνικό και ηθικό χαρακτήρα, τα περισσότερα εκ των οποίων χάθηκαν ή ξεχάστηκαν. Το έργο «Οι Πετροχάρηδες» είναι το μόνο που γνώρισε σχετική επιτυχία όσο ζούσε – κι όμως σήμερα παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό, ένα από τα πολλά άξια αναβίωσης θεατρικά κείμενα που κουβαλούν την αυθεντική φωνή της μεταοθωνικής Ελλάδας.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
