Episode 163
🎭 Πικραγαπημένη του Jacinto Benavente
Μελαγχολικό σαν το φως του δειλινού σε ερημική ακροποταμιά, το θεατρικό έργο «Πικραγαπημένη» του Ισπανού νομπελίστα Jacinto Benavente (Χαθίντο Μπεναβέντε) είναι μια ερωτική τραγωδία χαμηλόφωνη, με λαϊκή ρίζα και ψυχολογική ακρίβεια. Ένα έργο-ψίθυρος, όπου ο έρωτας είναι δηλητήριο και η ηθική σύμβαση σπάει μέσα σε μια κοινωνία που σιωπά και καταδικάζει.
Αν η Μπλανς του Τενεσί Ουίλιαμς γεννιόταν στην ισπανική ύπαιθρο, ίσως λεγόταν Αγάθη. Και αν η Κατερίνα Ισμάϊλοβα του Ρώσου Λεσκώφ είχε περάσει από την Ανδαλουσία, θα είχε τη μορφή της Ραϊμούντα. Η Πικραγαπημένη δεν είναι ένα έργο για τον έρωτα μελό· είναι ένα έργο για τον έρωτα που σαπίζει κάτω από το κοινωνικό καθωσπρεπισμό, για τη σιωπηλή κατάρρευση των γυναικών κάτω από το βάρος του πάθους και του καθήκοντος.
🧵 Υπόθεση: Αγάπη, αίμα και ντροπή
Η Ραϊμούντα, πλούσια και αυστηρή γυναίκα της ισπανικής επαρχίας, έχει μια κόρη από τον πρώτο της γάμο, την Αγάθη. Όπως κάθε «καλή μάνα», επιλέγει για την κόρη της έναν αξιοπρεπή γαμπρό και κανονίζει τον αρραβώνα. Όμως, ο δεύτερος σύζυγός της, άντρας νεότερος και ισχυρογνώμων, ερωτεύεται σιωπηλά την Αγάθη και το χειρότερο: την κατακτά.
Η Αγάθη, νέα, εσωστρεφής, μεγαλωμένη με τιμωρία και καθήκον, παρασύρεται σε μια παράφορη σχέση, που την αποστρέφεται όσο και την ποθεί. Δεν υπάρχει βιασμός· υπάρχει ηθικός εξαναγκασμός, η τρομερή εκείνη γκρίζα περιοχή όπου το «όχι» και το «ναι» μπλέκονται στη σιωπή και στο βλέμμα. Η Αγάθη γίνεται η «Πικραγαπημένη», η γυναίκα που αγαπά αυτόν που την καταστρέφει. Και γύρω της, το χωριό, η μάνα, ο αρραβωνιαστικός, σιωπούν – ή κοιτούν με βλέμμα που σκοτώνει. Το δράμα δεν κορυφώνεται με ένα φόνο ή μια απόπειρα απόδρασης. Το δράμα σαπίζει αργά μέσα στα κορμιά και στις ψυχές των προσώπων.
👤 Χαρακτήρες: Σιωπηλές φλόγες
Η Αγάθη είναι από τις πιο λεπτοδουλεμένες ηρωίδες του θεάτρου του Benavente. Μοιραία χωρίς να το θέλει, ένοχη χωρίς να φταίει, παγιδεύεται ανάμεσα στη σκληρότητα της μάνας της και στη λαγνεία του πατριού της. Δεν έχει φωνή· μιλά με τα μάτια, με τις παύσεις. Ό,τι νιώθει, το σφίγγει στο στόμα σαν νερό δηλητηριασμένο.
Η Ραϊμούντα, κλασική μορφή καταπιεστικής μάνας, δεν είναι απλώς αυταρχική. Είναι γυναίκα που έχει μάθει να επιβιώνει μέσα από τον έλεγχο. Έχει χάσει την τρυφερότητα – όχι από κακία, αλλά από επιβίωση μέσα στον ανδρικό κόσμο. Η προδοσία της κόρης είναι προδοσία της ίδιας της ηθικής της κατασκευής.
Ο πατριός, χωρίς να έχει όνομα στα περισσότερα παραστασιακά κείμενα, είναι μια φιγούρα καταραμένη: ερωτεύεται κάτι που απαγορεύεται και δεν έχει τη δύναμη να το απορρίψει. Δεν είναι κατ’ ανάγκην «κακός»· είναι προϊόν μιας κοινωνίας που δεν οριοθετεί επιθυμίες, αλλά τις θάβει – μέχρι να ξεσπάσουν σαν λάβα.
🕰 Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο
Ο Jacinto Benavente (1866–1954), Ισπανός θεατρικός συγγραφέας και βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1922, υπήρξε μεταρρυθμιστής της ισπανικής σκηνής, προσπαθώντας να δώσει κοινωνικό βάθος και ψυχολογικό ρεαλισμό σε μια εποχή που κυριαρχούσαν τα μελοδραματικά έργα ή οι επιφανειακές κωμωδίες. Η Πικραγαπημένη γράφτηκε σε μια εποχή που η Ισπανία ταλανιζόταν από πολιτική κρίση και κοινωνικό συντηρητισμό. Η θέση της γυναίκας ήταν απολύτως εξαρτημένη από τις ηθικές αντιλήψεις του καθολικού πολιτισμού, και το έργο θίγει το «ανήθικο πάθος» ως κοινωνική πανούκλα – αλλά όχι με διδακτισμό, με συμπόνια και τραγικότητα.
Στην Ελλάδα, το έργο έγινε γνωστό χάρη στην παράσταση του Δημήτρη Μυράτ το 1962, σε μετάφραση της Ιουλίας Ιατρίδου και με μουσική του Δημήτρη Τερζάκη. Το τραγούδι της παράστασης, ερμηνευμένο από τον Δημήτρη Χορν, έγινε ένα εμβληματικό θρηνητικό άσμα:
«Κι αίμα να πιει δε θα μπορεί η Πικραγαπημένη».
💭 Τι αποκομίζει ο θεατής;
Η παράσταση δεν σε αφήνει με κάθαρση· σε αφήνει με κόμπο στον λαιμό. Δεν κρίνεις την Αγάθη – τη συμπονάς. Δεν μισείς τον πατριό – τον τρέμεις. Δεν κατηγορείς τη μάνα – τη βλέπεις και αναρωτιέσαι: πότε ακριβώς στέγνωσε η ψυχή της; Ο θεατής φεύγει βαθιά ταραγμένος, όχι επειδή συγκλονίστηκε θεατρικά, αλλά γιατί νιώθει σαν να παρακολούθησε την εξομολόγηση μιας φίλης του που δεν είχε ποτέ το κουράγιο να μιλήσει. Το έργο δεν φωνάζει – ψιθυρίζει πίσω από δαντέλες και παλιά έπιπλα, σαν να μην επιτρέπεται να ειπωθεί δυνατά η αλήθεια.
✍️ Ο συγγραφέας: Jacinto Benavente
Ο Benavente υπήρξε από τους πιο σεβαστούς και πολυγραφότατους Ισπανούς συγγραφείς της εποχής του, με πάνω από 170 έργα, πολλά από τα οποία ασχολούνται με τις κοινωνικές συμβάσεις, τη γυναικεία καταπίεση και την ηθική σύγκρουση. Το ύφος του, λιτό και διακριτικό, χωρίς φωνασκίες, χτίζει κλίμα περισσότερο παρά εντυπώσεις. Η «Πικραγαπημένη» είναι κορυφαίο δείγμα του ώριμου θεάτρου του – ένα έργο που μυρίζει ποτάμι, λάσπη, έρωτα και σιωπή. Και όποιος τολμήσει να το δει με μάτια ανοιχτά, ίσως καταλάβει πως η Πικραγαπημένη ζει ακόμη σε κάθε κοινωνία που σιωπά μπροστά στο ανείπωτο.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
