Episode 117

Μαντάμ Σουσού-Δημήτρης Ψαθάς.

Υπόθεση και βασικά στοιχεία πλοκής

Η «Μαντάμ Σουσού» είναι η πιο διάσημη ξιπασμένη ηρωίδα της ελληνικής λογοτεχνίας και θεατρικής σάτιρας. Το θεατρικό έργο βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Δημήτρη Ψαθά και αφηγείται την κωμικοτραγική ιστορία της Σουσούς Παναγιώτου, μιας γυναίκας φτωχής καταγωγής που ζει στη λαϊκή συνοικία του Βούθουλα, αλλά φαντασιώνεται ότι ανήκει στους «καλούς κύκλους» του Κολωνακίου. Παντρεμένη με τον απλοϊκό και καλοκάγαθο ψαρά Παναγιώτη Παναγιώτου, η Σουσού δεν αντέχει τη μίζερη ζωή της. Μιλάει με ψευτογαλλικά, επινοεί τίτλους, βλέπει τον εαυτό της ως πυργοδέσποινα και εξευτελίζει κάθε τι ταπεινό και λαϊκό. Η ζωή της αλλάζει όταν γνωρίζει τον «ευπατρίδη» Μηνά Κατακουζηνό, έναν δήθεν αριστοκράτη με γοητεία, αλλά αμφίβολες προθέσεις, ο οποίος την πείθει να αφήσει τον άντρα της και να μετακομίσει στο Κολωνάκι. Εκεί όμως, η Σουσού θα ανακαλύψει πως η υψηλή κοινωνία δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα θέατρο προσωπείων — και εκείνη, με όλα της τα ψευδαισθήματα, παραμένει ένας ξένος στο ίδιο της το όνειρο.

Χαρακτήρες και σκιαγράφησή τους

Σουσού Παναγιώτου: Η εμβληματική πρωταγωνίστρια είναι γέννημα-θρέμμα της μικροαστικής τάξης, αλλά μέσα της κατοικεί μια βασίλισσα χωρίς βασίλειο. Η ξιπασιά της είναι τόσο έντονη, που ξεπερνά τα όρια της παρωδίας και γίνεται υπαρξιακή αναζήτηση: θέλει να ανήκει κάπου αλλού, να είναι κάποια άλλη. Είναι τραγικά αστεία και αστεία τραγική. Παρά τα ελαττώματά της, ο θεατής τη συμπονά.

Παναγιώτης Παναγιώτου: Ο ψαράς σύζυγός της, η προσωποποίηση της σταθερότητας, της αγάπης και της απλής ζωής. Εκείνος ανέχεται τη Σουσού με υπομονή, αγαπώντας την για αυτό που είναι, ακόμα και μέσα στην τρέλα της. Είναι ένας χαρακτήρας που δεν αλλάζει, μα γι’ αυτό και θεμελιώνει όλο το ηθικό ανάστημα του έργου.

Μηνάς Κατακουζηνός: Ο απατεώνας «σωτήρας» της Σουσούς. Ένας άνδρας με λεξιλόγιο σπουδαίο και προθέσεις επιφανειακές. Είναι ο καταλύτης για την πτώση της, αλλά και ο καθρέφτης των κοινωνικών αυταπατών που η ίδια λατρεύει.

Γύρω από αυτούς περιστρέφονται και άλλες χαρακτηριστικές φιγούρες: γείτονες του Βούθουλα, υπηρέτες, κομμώτριες, ψευτοκυρίες του σαλονιού. Όλοι μαζί σχηματίζουν ένα μικρόκοσμο της ελληνικής κοινωνίας της δεκαετίας του ’30 και ’40.

Ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο

Η «Μαντάμ Σουσού» εμφανίστηκε το 1939 στο περιοδικό Θησαυρός, σε εβδομαδιαία ευθυμογραφήματα. Το έργο εκδόθηκε σε βιβλίο το 1941 και παίχτηκε για πρώτη φορά στο θέατρο το 1942, εν μέσω Κατοχής. Είναι αξιοσημείωτο πως ένα έργο τόσο σατιρικό και ανάλαφρο κατάφερε να γίνει δημοφιλές σε τόσο σκοτεινές εποχές — κάτι που δείχνει τη δύναμη της σάτιρας ως μηχανισμού άμυνας και ελπίδας. Η κοινωνική δομή της εποχής, με τις ανισότητες, τον πόθο για αστική άνοδο, τις ψευδαισθήσεις της «αριστοκρατίας» και τη σύγκρουση παράδοσης–μοντερνισμού, αποτυπώνεται ζωντανά μέσα από την κωμωδία του Ψαθά. Η κοινωνία που βγαίνει από το μεσοπόλεμο και μπαίνει σε μια νέα αστικοποίηση δεν παύει να ονειρεύεται τη «Μεγάλη Ζωή» — και η Σουσού γίνεται το σύμβολό της.

Ανέβασμα και διασκευές

Το έργο ανέβηκε πρώτη φορά το 1942 και αγαπήθηκε θερμά. Ακολούθησαν η κινηματογραφική μεταφορά το 1948 με τη Μαρίκα Νέζερ, η τηλεοπτική μεταφορά με τη Δέσπω Διαμαντίδου (1972) και η πιο εμβληματική ερμηνεία με την Άννα Παναγιωτοπούλου το 1986 — η οποία επανάφερε τη Σουσού σε εθνικό λαϊκό φαινόμενο. Το έργο έχει παρουσιαστεί σε επαναλήψεις σε πολλά ελληνικά θέατρα μέχρι σήμερα, ενώ συχνά γίνεται αντικείμενο διασκευής και θεατρικού αυτοσχεδιασμού. Αν και δεν έχει επίσημα παρουσιαστεί σε μεγάλες σκηνές του εξωτερικού, έχει παιχτεί από ελληνικούς συλλόγους και ομογενειακά σχήματα στο Παρίσι, στη Μελβούρνη και στη Νέα Υόρκη.

Τι αποκομίζει ο θεατής

Ο θεατής γελά, αλλά και συλλογίζεται. Η Σουσού δεν είναι μόνο καρικατούρα — είναι μια μορφή μέσα μας. Κάθε κοινωνία που φλερτάρει με την εικόνα και την προσποίηση κρύβει μέσα της μια Σουσού. Το έργο προσφέρει ανακούφιση, αυτοσαρκασμό, αλλά και ένα ανεπαίσθητο χτύπημα στον εγωισμό μας. Η αίσθηση φεύγοντας από την παράσταση είναι γλυκόπικρη. Το γέλιο ξεθυμαίνει, αλλά η σκέψη παραμένει: Πόσο εύκολα ξεχνάμε ποιοι είμαστε, όταν μας υπόσχονται πως μπορούμε να γίνουμε κάτι «καλύτερο;»

Ο συγγραφέας

Ο Δημήτρης Ψαθάς (1907–1979), δεινός χρονογράφος, δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς σατιρικούς της νεοελληνικής γραμματείας. Το έργο του διακρίνεται για τη διαύγεια, την κοινωνική ευαισθησία και την ικανότητά του να γεφυρώνει το γέλιο με την ουσία. Η «Μαντάμ Σουσού» είναι το πιο εμβληματικό του έργο, και ταυτόχρονα μια ακτινογραφία της ελληνικής ψυχής σε κρίσιμες ιστορικές καμπές. Εν κατακλείδι, το θεατρικό έργο «Μαντάμ Σουσού» είναι ένα ζωντανό μνημείο της ελληνικής σάτιρας. Μια κωμωδία με βάθος, που απογυμνώνει τις ψευδαισθήσεις μας και μας προσκαλεί να αγαπήσουμε ξανά την απλότητα — όχι ως ένδεια, αλλά ως αρετή.

Η ιστοσελίδα μου

https://www.angeligeorgia.gr

Τα Podcast μου:

https://angeligeorgiastoryteller.gr

https://mithoikaipolitismoi.gr

https://akougontasmetingeorgia.gr

https://theatromeangeligeorgia.gr

Το κανάλι μου στο you tube

https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured

Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:

https://www.facebook.com/angeligeorgia

Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί: