Episode 165
🎭 Φωτεινή Σάντρη του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Υπάρχουν ηρωίδες που δεν χρειάζονται πολλά για να τυλιχτούν με αύρα τραγική. Αρκεί η αθωότητα, ο έρωτας και η κοινωνία που δεν συγχωρεί. Η Φωτεινή Σάντρη, ίσως η πιο εμβληματική μορφή του Ζακυνθινού Γρηγορίου Ξενόπουλου, γεννήθηκε μέσα στο φως και πέθανε μέσα στην ντροπή, πέφτοντας στον Κόκκινο Βράχο σαν αρχαία τραγωδία ντυμένη με γιασεμιά.
🕊 Υπόθεση: Ένας έρωτας που δεν έπρεπε να υπάρξει
Η υπόθεση εκτυλίσσεται στη Ζάκυνθο του 1883, στον επαρχιακό μικρόκοσμο όπου οι κανόνες είναι σαφείς, οι συγγένειες σεβαστές και τα μυστικά αβάσταχτα. Η Φωτεινή, κόρη αρχοντικής οικογένειας, ζει με τον μικρό αδερφό της, τον Μίμη, στο εξοχικό σπίτι που βλέπει τον Κόκκινο Βράχο. Όλα αλλάζουν όταν φτάνει ο πρώτος της ξάδελφος, ο σαραντάρης Άγγελος Μαρίνης, γοητευτικός, κοσμογυρισμένος και επικίνδυνα ρομαντικός. Ο Άγγελος ερωτεύεται τη νεαρή Φωτεινή και της το αποκαλύπτει, αλλά εκείνη –παρ’ ότι ταραγμένη και ενδόμυχα ανταποκρινόμενη– τον απορρίπτει λόγω της συγγένειας. Η ηθική υπερισχύει. Όταν όμως μαθαίνει αργότερα πως ο Πατριάρχης έχει επιτρέψει τον γάμο μεταξύ πρώτων εξαδέλφων, του γράφει γεμάτη ελπίδα. Η απάντηση τη συνθλίβει: ο Άγγελος έχει ήδη παντρευτεί άλλη γυναίκα. Η Φωτεινή οδηγείται σε αυτοχειρία, πηδώντας από τον Κόκκινο Βράχο, θύμα όχι μόνο του έρωτα, αλλά κυρίως της καθυστέρησης, της ντροπής και της κοινωνικής αγκύλωσης.
🌿 Χαρακτήρες: Ψυχές που δεν αντέχουν το βάρος του κόσμου
Η Φωτεινή είναι αρχέτυπο θηλυκού ηρωισμού και τραγικής αφέλειας. Αντιπροσωπεύει τη φύση, την αγνότητα, την ευθύτητα, μα και την αθώα αδυναμία να κρίνει σωστά. Το «σ’ αγαπώ» που της ξέφυγε, γίνεται θηλιά, επειδή η κοινωνία δεν της επιτρέπει να μετανιώσει χωρίς να στιγματιστεί. Είναι σαν Αντιγόνη σε ιονική έκδοση: εσωστρεφής, απόλυτη, αθώα μέχρι θανάτου.
Ο Άγγελος δεν είναι «κακός». Είναι δειλός. Ένας άντρας του καιρού του που μπορεί να αγαπά με πάθος, αλλά δεν περιμένει – ούτε μάχεται. Σαν άντρας επιλέγει την ευκολία του γάμου με μια άλλη, αφήνοντας την πραγματική του αγάπη να καταστραφεί μες στην ενοχή της ίδιας της αγνότητάς της.
Ο Μίμης, ο μικρός αδερφός, και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες λειτουργούν ως μάρτυρες, όχι συμμέτοχοι, προσθέτοντας ρεαλιστική αφήγηση και κοινωνικό φόντο, δίχως να παρεμβαίνουν δραστικά στη μοίρα της ηρωίδας.
🌅 Τόπος και χρόνος: Ζάκυνθος – Φιόρο του Λεβάντε
Το έργο είναι βαθιά ζακυνθινό. Οι μυρωδιές από τα λουλούδια των κήπων, οι ήχοι των τζιτζικιών, το χρώμα του Κόκκινου Βράχου – δεν είναι σκηνικό, είναι ψυχολογικό υπόστρωμα. Ο Ξενόπουλος, γέννημα-θρέμμα της Ζακύνθου, γράφει με το αίμα των αναμνήσεών του, δίνοντας ένα λυρικό φόντο στον τραγικό μύθο της Φωτεινής.
Το έτος 1905 γράφεται το μυθιστόρημα Ο Κόκκινος Βράχος, και το 1908 παρουσιάζεται η θεατρική διασκευή «Φωτεινή Σάντρη» από τον θίασο της Κυβέλης – με τον Ξενόπουλο να μεταβαίνει πλέον από τον ρομαντισμό στον αστικό ρεαλισμό. Η παράσταση σημειώνει επιτυχία, φέρνοντας στο προσκήνιο το θέμα του απαγορευμένου έρωτα με τρόπο που συνδυάζει ηθογραφία, κοινωνική παρατήρηση και ψυχογραφία.
🎭 Στιλιστική και θεματική ανάλυση
Ο Ξενόπουλος δεν καταδικάζει κανέναν. Δεν γράφει με το μαστίγιο του διδακτισμού, αλλά με το βλέμμα του ανθρωπιστή. Όλοι είναι θύματα μιας κοινωνίας που δεν αφήνει τον άνθρωπο να αγαπήσει ελεύθερα. Δεν είναι το μοιραίο που σκοτώνει τη Φωτεινή – είναι η άγνοια, η καθυστέρηση, το «τι θα πει ο κόσμος».
Στην παράδοση του Ξενόπουλου, η γυναίκα είναι πάντα το κέντρο της τραγωδίας, γιατί πάνω της πέφτει όλο το βάρος της ηθικής καταδίκης. Ο άντρας, έστω και δειλός ή ασυνεπής, μπορεί να προχωρήσει. Η γυναίκα πληρώνει με την ίδια της τη ζωή. Η Φωτεινή δεν πέφτει στον γκρεμό λόγω ερωτικής απογοήτευσης – αλλά επειδή δεν έχει πού αλλού να σταθεί, ηθικά και κοινωνικά.
💭 Η αίσθηση του θεατή
Ο θεατής φεύγει βαθιά συγκλονισμένος. Όχι μόνο επειδή η Φωτεινή πέφτει στον γκρεμό, αλλά επειδή κανείς δεν την κράτησε πίσω. Το κοινό αντιλαμβάνεται πως το έργο δεν είναι μόνο ιστορία εποχής – είναι σπουδή στη σιωπή που σκοτώνει, στο καθήκον που στραγγίζει την καρδιά.
Κι ενώ το δράμα είναι ριζωμένο στο 1883, ο απόηχος της Φωτεινής φτάνει μέχρι σήμερα. Πόσες γυναίκες δεν έχουν νιώσει φυλακισμένες ανάμεσα στο «θέλω» και στο «πρέπει»; Πόσοι νέοι δεν έχουν υποταχθεί σε κοινωνικά όρια που καθορίζουν τη μοίρα τους;
✍️ Ο συγγραφέας: Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867–1951)
Ο Ξενόπουλος ήταν ο ανανεωτής της ελληνικής πεζογραφίας και θεάτρου, με περισσότερα από 80 έργα, μυθιστορήματα και θεατρικά. Εισηγητής του αστικού ρεαλισμού, έγραψε με βαθιά κατανόηση για τις γυναίκες και για τις κοινωνικές πιέσεις της μικρής αστικής τάξης.
Στη «Φωτεινή Σάντρη» συμπυκνώνει τη ζακυνθινή του ψυχή, την αθωότητα της φύσης και την αδικία της κοινωνικής ηθικής, δημιουργώντας μια ηρωίδα που ανήκει στο παρελθόν αλλά στοιχειώνει το παρόν. Μια τραγική αυλαία, μια ψυχή που δεν άντεξε το βάρος ενός απαγορευμένου έρωτα, μια φωνή που έσπασε πάνω στον Κόκκινο Βράχο. Και μια παράσταση που μένει στο βλέμμα, όπως μένει το δάκρυ που δεν κύλησε ποτέ.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
