Episode 333
🎭 Γουτού – Γουπατού. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Όταν ο αδύναμος νικά τη βία όχι με δύναμη, αλλά με αγάπη
Σκηνή νυχτερινή. Στενά σοκάκια. Παιδικές φωνές σβησμένες από φόβο. Ένας άντρας χωλός, μογιλάλος, με το σώμα να πηγαίνει αλλού κι η ψυχή μπροστά, στέκεται φρουρός στην πόρτα. Δεν μιλά σωστά, αλλά καταλαβαίνει τα πάντα. Κι όταν η συμμορία ξεπροβάλλει, ο κόσμος ολόκληρος χωρά σε μια αρπαγή χεριού. Αυτή είναι η είσοδος του «Γουτού – Γουπατού» στη σκηνή. Χωρίς ωραιοποιήσεις. Χωρίς πρόλογο ασφαλείας.
Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, πρωτοδημοσιευμένο την Πρωτοχρονιά του 1899 στην «Ακρόπολη», μεταφέρεται θεατρικά με ακρίβεια και τόλμη. Ο Μανώλης ο Ταπόης δεν παρουσιάζεται ως αξιολύπητο πλάσμα, αλλά ως τραγικό πρόσωπο πλήρους δραματικής υπόστασης. Δεν είναι σύμβολο. Είναι άνθρωπος. Και αυτό είναι το πρώτο μεγάλο κέρδος της διασκευής.
Στο ηχητικό έργο, προλογίζω εγώ η ίδια και κλείνω με σκέψεις για το έργο, συνομιλώντας όχι με την πλοκή, αλλά με τη σιωπή που αφήνει πίσω της.
🧩 Υπόθεση
Ο Μανώλης, γνωστός στο χωριό ως «Ταπόης» ή «Χταπόδι», είναι ένας σωματικά και λεκτικά ανάπηρος άνθρωπος, αντικείμενο χλευασμού, φόβου και κακοποίησης. Μογιλάλος, κουλός και παραμορφωμένος, ζει στο περιθώριο της κοινότητας, έχοντας μοναδικό στήριγμα τη γριά μητέρα του, την οποία αγαπά με απόλυτη αφοσίωση. Η κοινωνία τον ανέχεται μόνο ως θέαμα ή ως χρήσιμο φόβητρο, ποτέ ως ισότιμο άνθρωπο.
Παρά την αδυναμία του λόγου του, ο Μανώλης διαθέτει σπάνια σωματική δύναμη, ιδίως στο παραλυμένο δεξί του χέρι, το οποίο, όταν ενεργοποιηθεί σωστά, γίνεται αδυσώπητο όπλο. Μερικοί λίγοι φίλοι καταφέρνουν να κατανοούν τη γλώσσα του και να επικοινωνούν μαζί του. Ανάμεσά τους, ο καφετζής του χωριού λειτουργεί ως άτυπος προστάτης του.
Ο Μανώλης περιμένει με ανυπομονησία τα Χριστούγεννα και τον Άγιο Βασίλη. Με παιδική χαρά μετρά τις ημέρες της Σαρακοστής, σβήνοντας καθημερινά μια χαραγμένη «γιώτα», ώσπου οι μάγκες του χωριού τον κοροϊδεύουν προσθέτοντας κρυφά νέες ημέρες, παρατείνοντας βασανιστικά την αναμονή του. Η προσμονή των εορτών συνδέεται για εκείνον με μια μικρή αποστολή αξιοπρέπειας: να συνοδεύει τα παιδιά της Κάτω Γειτονιάς όταν ανεβαίνουν στην Άνω Ενορία για να πουν τα κάλαντα, προστατεύοντάς τα από τους βίαιους μάγκες.
Στην Άνω Ενορία κυριαρχεί ο Μήτρος ο «Τσηλότατος», ένας νεαρός τύραννος, αρχηγός συμμορίας, που τρομοκρατεί παιδιά και γυναίκες, επιβάλλοντας έναν άτυπο φόρο φόβου και βίας. Την παραμονή του Αγίου Βασιλείου, ο Τσηλότατος και η συμμορία του στήνουν ενέδρα στα παιδιά και στον Μανώλη, με σκοπό να τους ληστέψουν και να τους ξυλοκοπήσουν.
Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Ο Μανώλης δέχεται άγρια χτυπήματα, αλλά με τη βοήθεια ενός παιδιού που γνωρίζει το μυστικό της «καθοδήγησης» του παραλυμένου του χεριού, καταφέρνει να αρπάξει τον Τσηλότατο από τον λαιμό και να τον φέρει στο χείλος του θανάτου. Για πρώτη φορά, ο κατατρεγμένος γίνεται ο ισχυρός.
Τη στιγμή της απόλυτης νίκης, ένα παιδί της αντίπαλης συμμορίας φωνάζει πως η μητέρα του Μανώλη πεθαίνει. Ο Μανώλης, δεμένος ψυχικά με τη μητέρα του περισσότερο απ’ όσο με την ίδια του τη ζωή, πιστεύει το ψέμα και αφήνει τον λαιμό του εχθρού του. Ο Τσηλότατος σώζεται.
Η σύγκρουση διαλύεται. Τα παιδιά της Κάτω Ενορίας φεύγουν νικημένα και νικητές μαζί. Ο Μανώλης επιστρέφει με την παρέα του, ντροπιασμένος που ξεγελάστηκε, αλλά ζωντανός και ηθικά ακέραιος. Η ιστορία κλείνει με την πικρή διαπίστωση ότι η αγάπη προς τη μητέρα είναι το μόνο σημείο όπου ακόμη και το «τέρας» μπορεί να ηττηθεί.
🎭 Χαρακτήρες
Ο Μανώλης είναι τραγικός ήρωας με την αρχαία έννοια. Δεν τον συντρίβει η αδυναμία του, αλλά η αρετή του. Η γλώσσα του είναι θρυμματισμένη, όμως η ηθική του ακεραιότητα ακέραιη. Το παραλυμένο του χέρι λειτουργεί θεατρικά ως αντίστροφο σύμβολο: εκεί όπου το σώμα προδίδει, η δύναμη συγκεντρώνεται.
Ο Τσηλότατος δεν είναι απλώς «κακό παιδί». Είναι η μικρογραφία της εξουσίας. Ένας ανήλικος τύραννος, γαλουχημένος από την ανοχή και τη σιωπή των ενηλίκων. Η παιδική βία εδώ δεν παρουσιάζεται ως παιχνίδι, αλλά ως πρόβα εξουσίας.
Η κοινωνία λειτουργεί ως χορός κυνισμού. Γελά, πειράζει, υποκινεί, αποσύρεται. Δεν επεμβαίνει. Δεν προστατεύει. Παρακολουθεί. Και αυτή η αδράνεια είναι το πραγματικό της έγκλημα.
Η μητέρα, αόρατη επί σκηνής, είναι πανταχού παρούσα. Είναι ο δεσμός, το όριο, η αχίλλειος πτέρνα. Το όνομα της αρκεί για να λύσει τον σφιγμένο λαιμό της βίας.
🕯️Ιστορικό πλαίσιο
Τέλη 19ου αιώνα. Μικρές κοινωνίες, παιδικές συμμορίες, απουσία κρατικής μέριμνας. Ο Παπαδιαμάντης καταγράφει μια κοινωνία που ανέχεται τη βία όταν δεν την αφορά άμεσα. Το έργο δεν είναι ηθογραφία. Είναι κοινωνικό χρονικό με σκληρό βλέμμα.
Θεατρική διασκευή και ηχητική απόδοση
Η θεατρική διασκευή της Αγγελικής Βαρελά υπηρετεί το κείμενο χωρίς να το εξημερώνει. Η σκηνοθεσία του Πέτρου Λεωκράτη διατηρεί ρυθμό, ένταση και καθαρή αφηγηματική γραμμή.
Οι ήχοι της Λίτσας Βαλμά και η μουσική του Γιάννη Ζουγανέλη, με το πιάνο του Γιάννη Σπυρόπουλου, λειτουργούν ως υπόγειος παλμός.
Ηθοποιοί: Πίτσα Μπουρνόζου, Χρήστος Λεττονός, Δημήτρης Χόπτηρης, Τώνης Γιακωβάκης, Λευτέρης Ελευθεριάδης, Καίτη Τριανταφύλλου.
Η τεχνική επιμέλεια του Βασίλη Καρρά εξασφαλίζει καθαρότητα και θεατρική ατμόσφαιρα.
Προσωπική ματιά
Ο «Γουτού – Γουπατού» δεν μιλά για την αναπηρία. Μιλά για τη δύναμη που γεννιέται όταν δεν διεκδικείς την εξουσία. Ο Μανώλης θα μπορούσε να σκοτώσει. Δεν το κάνει. Και εκεί ακριβώς νικά. Σε μια εποχή που η ισχύς εξαντλείται μέχρι τέλους, ο Παπαδιαμάντης τολμά να μιλήσει για την ηθική της αναστολής.
Πρώτη παρουσίαση
Πρώτη δημοσίευση: 1899, Ελλάδα
Πρώτη ελληνική θεατρική παρουσίαση: 20ός αιώνας (διασκευές)
❓ Ερώτηση προς το κοινό
Πόση δύναμη χρειάζεται τελικά για να μη χρησιμοποιήσεις τη δύναμή σου;
Στοχασμός
Ίσως το πιο ριζοσπαστικό μήνυμα του έργου να είναι αυτό: ο πολιτισμός δεν μετριέται από το ποιος μπορεί να νικήσει, αλλά από το ποιος μπορεί να σταματήσει.
#Θέατρο #ΚλασικόΘέατρο #GreekTheatre #Papadiamantis #StorytellerOfLight
✍️ Angeli Georgia – Storyteller of Light ✍️
🇬🇷 Για όσους θέλουν να κρατήσουν αναμμένη τη φλόγα αυτών των παραγωγών, υπάρχει μια μυστική πύλη:
👉 https://angeligeorgiastoryteller.gr/support
📚 Metabook: https://metabook.gr/angel67
🇬🇧 For those who wish to keep the flame of these creations alive, there is a secret gateway:
👉 https://angeligeorgiastoryteller.gr/support
📜 Εγγραφή στο κανάλι για περισσότερα θεατρικά έργα, μυστήριο και vintage ατμόσφαιρα!
