Episode 145
Δον Καμίλο του Σωτήρη Πατατζή.
Σε μια εποχή όπου η πολιτική αντιπαράθεση δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις, το θεατρικό έργο Δον Καμίλο του Σωτήρη Πατατζή έρχεται να προσφέρει έναν καθρέφτη γεμάτο σαρκασμό, ανθρωπιά, νοσταλγία και χιούμορ. Πίσω από τις εύθυμες ατάκες και τις αλληλοσυγκρουόμενες προσωπικότητες, αποκαλύπτεται μια αφοπλιστική αλήθεια: πως η ιδεολογία μπορεί να χωρίζει, αλλά η κοινή ανθρώπινη εμπειρία πάντα ενώνει.
Υπόθεση και θεματικός πυρήνας
Το έργο διαδραματίζεται σε μια μικρή κωμόπολη της Νότιας Ιταλίας, λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκεί, δύο παλιοί παιδικοί φίλοι, ο συντηρητικός καθολικός ιερέας Δον Καμίλο και ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και κομμουνιστής Πεπόνε, έρχονται αντιμέτωποι σε ένα σκηνικό πολιτικής αντιπαράθεσης, τοπικής εξουσίας και βαθιάς προσωπικής αγάπης. Ο Πεπόνε διεκδικεί τη δημαρχία απέναντι στους Χριστιανοδημοκράτες, ενώ ο Δον Καμίλο, πιεζόμενος από την Εκκλησία και τα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας, καλείται να συμβάλει στην υπονόμευση της υποψηφιότητας του φίλου του. Η σύγκρουση, ωστόσο, δεν είναι απλώς ιδεολογική – είναι υπαρξιακή.
Κι ενώ η κωμωδία ξεδιπλώνεται με διαρκείς λεκτικούς διαξιφισμούς, φαρσικά επεισόδια και θεατρικές ανατροπές, η κατάληξη είναι βαθιά ανθρώπινη. Ένας έρωτας γεννιέται ανάμεσα στον γιο του Πεπόνε και την ανιψιά του Δον Καμίλο, δίνοντας την απάντηση εκεί που αποτυγχάνουν τα ιδεολογικά μανιφέστα: στην καρδιά.
Χαρακτήρες και σκιαγράφηση
Ο Δον Καμίλο είναι ένας πολύπλευρος χαρακτήρας. Δεν είναι το θρησκευτικό στερεότυπο. Είναι λαϊκός, τίμιος, παθιασμένος, πεισματάρης, αλλά κατά βάθος ευαίσθητος και τρυφερός. Ο Πατατζής τον παρουσιάζει να μιλάει με τον Χριστό — δηλαδή με τη φωνή της συνείδησής του. Πρόκειται για μια καταπληκτική θεατρική σύλληψη που δίνει στον χαρακτήρα βάθος και ηθική πυκνότητα. Η σχέση του με τον Πεπόνε είναι κάτι περισσότερο από πολιτική: είναι δεσμός ζωής.
Ο Πεπόνε είναι εξίσου ανθρώπινος: ένας λαϊκός ηγέτης, ιδεολόγος αλλά όχι δογματικός, πεισματάρης αλλά όχι φανατικός. Οι συγκρούσεις του με τον Δον Καμίλο είναι γεμάτες ενέργεια, αλλά πάντα κρατούνται εντός των ορίων της αλληλοεκτίμησης. Η πολιτική τους διαφορά δεν αναιρεί τον κοινό τους σκοπό: το καλό του τόπου και του λαού.
Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες λειτουργούν ενισχυτικά: ο καρδινάλιος και ο Χριστιανοδημοκράτης υποψήφιος ενσαρκώνουν την ιδιοτέλεια και την καθεστωτική υποκρισία, ενώ τα δύο νέα παιδιά φέρνουν έναν ανανεωτικό αέρα στην υπόθεση, καθιστώντας τον έρωτα πράξη υπέρβασης του παρελθόντος.
Υπόβαθρο της εποχής και ιστορικά στοιχεία
Το έργο τοποθετείται χρονικά στην ταραγμένη μετεμφυλιακή περίοδο, τόσο στην Ιταλία όσο και στην Ελλάδα. Ο Πατατζής, εμπνευσμένος από τα ευθυμογραφήματα του Ιταλού συγγραφέα Τζοβάνι Γκουαρέσκι, μεταφέρει το πλαίσιο στη δική του πολιτισμική εμπειρία, δημιουργώντας μια αυτόνομη και βαθιά ελληνική εκδοχή. Οι αναφορές στον ρόλο της Εκκλησίας, στον φανατισμό, στις νοθείες των εκλογών και στη λαϊκή συμμετοχή είναι απόλυτα συγχρονισμένες με την εποχή που γράφτηκε: το 1958, μόλις μία δεκαετία μετά τον εμφύλιο, όταν η πολιτική ζωή της Ελλάδας έβραζε ακόμη από διχασμό και συνθήκες ηθικής εξάντλησης.
Πρώτη παρουσίαση και θεατρική πορεία
Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1958 στο θέατρο «Άλφα» από τον θίασο του Μίμη Φωτόπουλου — και γράφτηκε ειδικά για αυτόν. Η επιτυχία ήταν άμεση και εντυπωσιακή. Αργότερα, το 1982, προβλήθηκε και από την ΕΡΤ στο πλαίσιο της σειράς «Το Θέατρο της Δευτέρας», με τον Φωτόπουλο να χαρίζει έναν από τους πιο συγκινητικούς και βαθύτατα λαϊκούς ρόλους της καριέρας του. Η απήχηση του έργου κράτησε δεκαετίες και συνεχίζει, καθώς η αλήθεια του παραμένει ζωντανή.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Φεύγοντας από μια παράσταση του Δον Καμίλο, ο θεατής δεν έχει γελάσει μόνο. Έχει σκεφτεί. Έχει συγκινηθεί. Έχει αναγνωρίσει κάτι δικό του στους χαρακτήρες. Το έργο είναι μια υπενθύμιση πως τα μεγάλα ιδανικά, είτε θρησκευτικά είτε πολιτικά, δεν έχουν νόημα αν δεν συνοδεύονται από ανθρωπιά. Η φιλία, η ειλικρίνεια, η αποδοχή του άλλου, ακόμα κι όταν διαφωνούμε, είναι το θεμέλιο κάθε πολιτισμένης κοινωνίας.
Και ίσως η μεγαλύτερη νίκη να μην είναι ποιος βγήκε δήμαρχος, αλλά το ότι ο παπάς και ο κομμουνιστής δεν έπαψαν να αγαπιούνται.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Σωτήρης Πατατζής (1917–1991) υπήρξε ένας από τους πιο διακριτικούς και ουσιαστικούς συγγραφείς της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Γεννημένος στη Μεσσήνη, σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ και κυνηγήθηκε για τις ιδέες του. Το έργο του κινείται ανάμεσα στην κοινωνική κριτική και την ψυχολογική διεισδυτικότητα, ενώ η Μεθυσμένη Πολιτεία, που έγινε και τηλεοπτική σειρά, είναι το γνωστότερο του μυθιστόρημα.
Ο Δον Καμίλο όμως, παραμένει το πιο αγαπημένο του θεατρικό έργο. Ένα έργο-γέφυρα ανάμεσα στο αστείο και το βαθύ, στο προσωπικό και το συλλογικό, στον Θεό και τον Άνθρωπο.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
