Episode 136
Ο Μισάνθρωπος. Μολιέρος
«Ο Μισάνθρωπος» του Μολιέρου – η κωμωδία που ξεσκεπάζει τη μάσκα της κοινωνίας
Ο «Μισάνθρωπος» του Μολιέρου (Le Misanthrope, 1666) δεν είναι απλώς μια κωμωδία χαρακτήρων, αλλά ένα διαχρονικό καθρέφτισμα του ανθρώπου που αρνείται να συμβιβαστεί με την ψευτιά του κοινωνικού κόσμου. Ένα έργο που, κάτω από την επιφάνεια του γέλιου, ξεγυμνώνει την υποκρισία, τη ματαιοδοξία και τη μικροπρέπεια που συνοδεύουν τη συμβατική κοινωνικότητα. Και στην καρδιά του, ο Αλσέστ, ένας άνθρωπος που πάσχει όχι επειδή είναι κακός, αλλά επειδή ζητάει το αδύνατο: να λέγεται πάντα η αλήθεια.
Υπόθεση – ο άνθρωπος που δεν αντέχει τους ανθρώπους
Ο Αλσέστ, ένας ευγενής της εποχής του Λουδοβίκου ΙΔ΄, αρνείται να υποκρίνεται. Μιλάει με ειλικρίνεια, δεν ανέχεται το ψεύτικο χαμόγελο, τις φιλοφρονήσεις, τις κολακείες. Στέκει απέναντι στην κοινωνία όπως ο Διογένης στο βαρέλι του: μόνος, πεισματικά αληθινός, μα καταδικασμένος σε εσωτερική οδύνη. Τον ίδιο καιρό είναι ερωτευμένος με τη Σελιμέν, μια νεαρή χήρα που αγαπά την κοσμική ζωή, φλερτάρει ασύστολα και δίνει σημασία στην επιφάνεια. Η αντίφαση είναι κραυγαλέα: ο Αλσέστ, που μισεί τα ψέματα, ερωτεύεται την προσωποποίηση της κοινωνικής προσποίησης.
Το έργο περιστρέφεται γύρω από αυτήν την αντίφαση: ο μισάνθρωπος που θέλει να αγαπήσει – και να τον αγαπήσουν – αλλά δεν μπορεί να ανεχτεί τίποτα από τον κόσμο στον οποίο ζει. Ποιος έχει τελικά το δίκιο; Ο Αλσέστ, που δεν μπορεί να συγχωρήσει καμία ασυνέπεια; Ή οι άλλοι, που έμαθαν να ζουν μέσα στη συμβατικότητα;
Χαρακτήρες – αρχέτυπα και σαρκασμοί
Ο Αλσέστ είναι ίσως το πιο αντιφατικό πρόσωπο του Μολιέρου. Δεν είναι ένας κλασικός ήρωας: είναι απόλυτος, σκληρός, εριστικός – και όμως, δεν γίνεται να μη τον σεβαστείς. Είναι ο ενοχλητικός φίλος που λέει την αλήθεια όταν όλοι σιωπούν. Είναι αυτός που αρνείται να πει «ευχαριστώ» σε μια κοινωνία που δεν το αξίζει.
Η Σελιμέν είναι ο αντίποδός του: λαμπερή, ειρωνική, ελαφριά αλλά ευφυής. Παίζει με τους άνδρες, απολαμβάνει το κουτσομπολιό και τη ματαιότητα των σαλονιών. Κι όμως, έχει τη δική της σταθερότητα: ξέρει ποια είναι και δεν υποκρίνεται ευλάβεια. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες (Ορόντ, Αρσινόη, Ελιάντη, Φιλάιντ) λειτουργούν ως καθρέφτες της κοινωνικής κατάστασης – πρόσωπα της αυλής που μιλούν πολύ και λένε λίγα.
Υπόβαθρο εποχής – η αυλή του βασιλιά ή μια πρόβα reality show;
Το έργο γράφτηκε το 1666, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ΄, της λεγόμενης εποχής του "Grand Siècle" της Γαλλίας. Ήταν μια περίοδος όπου η αυλή στο ανάκτορο των Βερσαλλιών επέβαλε έναν τρόπο ζωής με αυστηρούς κανόνες εθιμοτυπίας, συμπεριφοράς, γλώσσας και εμφάνισης. Η κοινωνική επιτυχία δεν βασιζόταν στην αρετή ή τη σκέψη, αλλά στο πόσο καλά μπορούσες να παίξεις τον ρόλο σου – σαν σε θέατρο. Σε αυτή τη σκηνή έρχεται ο Αλσέστ να φωνάξει ότι «το θέατρο είναι έξω, όχι πάνω στη σκηνή».
Το κοινό της εποχής του Μολιέρου γέλασε – πικρά. Το έργο ήταν τόσο ενοχλητικό που οι πρώτες παραστάσεις δεν είχαν θερμή υποδοχή. Χρειάστηκε χρόνος για να αναγνωριστεί η αξία του.
Ανεβάσματα – Γαλλία και Ελλάδα
Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στο Παλαί Ρουαγιάλ το 1666, με τον ίδιο τον Μολιέρο στον ρόλο του Αλσέστ. Στην Ελλάδα, το έργο έχει παρουσιαστεί από πολλούς σημαντικούς θιάσους και σκηνοθέτες, όπως το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης και σύγχρονες ομάδες που το προσέγγισαν άλλοτε παραδοσιακά, άλλοτε με μοντέρνα σκηνογραφία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναγνώσεις που μεταφέρουν την υπόθεση σε σύγχρονα περιβάλλοντα (π.χ. media, πολιτική, κοινωνικά δίκτυα), αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα της μισανθρωπίας ως έκφραση απογοήτευσης απέναντι στον κόσμο.
Η αίσθηση του θεατή – όταν το γέλιο καίει
Ο θεατής φεύγοντας από την παράσταση δεν είναι σίγουρος αν γέλασε ή λυπήθηκε. Ο Αλσέστ δεν είναι κωμικός – είναι βαθιά μόνος. Και το ερώτημα μένει: μήπως όλοι κρύβουμε έναν μικρό Αλσέστ μέσα μας; Μήπως η κούραση από τα ψεύδη, οι μάσκες και τα προσχήματα μας αγγίζουν περισσότερο απ’ όσο παραδεχόμαστε;
Το τέλος του έργου, όπου ο Αλσέστ επιλέγει την απομόνωση, δεν είναι λύτρωση. Είναι το απόλυτο αδιέξοδο. Όποιος ζητά μόνο αλήθεια, καταλήγει μόνος. Όποιος θέλει αγάπη, πρέπει να καταπιεί και λίγο ψέμα. Είναι σκληρό, είναι ανθρώπινο, είναι αληθινό.
Ο Μολιέρος – ο γελωτοποιός που είπε τις πιο επικίνδυνες αλήθειες
Ο Ζαν-Μπατίστ Ποκλέν, γνωστός ως Μολιέρος (1622–1673), υπήρξε ίσως ο σημαντικότερος θεατρικός συγγραφέας της Γαλλίας. Με όπλο του την κωμωδία, ξεσκέπασε τις υποκρισίες της εποχής του: τη θρησκευτική υποκρισία (Ταρτούφος), τον ψευτοεπιστημονισμό (Ο κατά φαντασίαν ασθενής), την κοινωνική αναρρίχηση (Ο Φιλάργυρος). Πέθανε επάνω στη σκηνή, την ώρα που υποδυόταν έναν άρρωστο – ειρωνικό τέλος για έναν άνθρωπο που ξεχώριζε τη ζωή από το θέατρο με μια ανάσα. Ο Μισάνθρωπος παραμένει ένα από τα πιο φιλοσοφικά και ψυχολογικά έργα του.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
