Episode 93

Ο Μπαμπάς εκπαιδεύεται των Γ. Αργύρη – Η. Λογοθέτη

Ο Σπύρος Μελάς, από τις πλέον εμβληματικές προσωπικότητες της νεοελληνικής λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας, έγραψε το 1935 την κωμωδία «Ο Μπαμπάς εκπαιδεύεται», μια θεατρική ηθογραφία που εξελίσσεται στην εποχή του Μεσοπολέμου, φωτίζοντας με καυστικό αλλά τρυφερό τρόπο τις κοινωνικές αντιθέσεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στον παραδοσιακό λαϊκό κόσμο και την ανερχόμενη αστική τάξη. Το έργο αποτελεί σημείο αναφοράς στο νεοελληνικό θέατρο, όχι μόνο για τη θεματολογία του, αλλά και για την καθαρότητα της γραφής, το ζωντανό χιούμορ και τη διαχρονικότητα των μηνυμάτων του.

Υπόθεση

Ο Προκόπης Κολαούζος είναι ένας χήρος ταβερνιάρης από τον Πειραιά. Ο γιος του, ο Γιάννης, έχει σπουδάσει στο εξωτερικό και έχει παντρευτεί μια γυναίκα από οικογένεια αριστοκρατικής καταγωγής. Νιώθοντας ντροπή για την ταπεινή καταγωγή του, ζητά από τον πατέρα του να μεταμφιεστεί σε πλούσιο επιχειρηματία από τη Ρουμανία, ώστε να τον παρουσιάσει με τρόπο που να μην ντροπιάζει τη νέα του οικογένεια. Ο Προκόπης δέχεται –από πατρική αγάπη, μα και από περιέργεια– να παίξει αυτόν τον ρόλο. Σύντομα, όμως, μέσα από τα παράλογα και τα ψέματα της "υψηλής κοινωνίας", ο ταβερνιάρης μετατρέπεται στον καθρέφτη που απογυμνώνει τη φτήνια πίσω από τη χλιδή. Και τότε, η ανατροπή είναι αναπόφευκτη. Ο Προκόπης αποκαλύπτει την αλήθεια, ταρακουνά συνειδήσεις και επιλέγει τελικά να γυρίσει πίσω στη δική του, αληθινή ζωή.

Χαρακτήρες

Ο Προκόπης Κολαούζος είναι ένας λαϊκός, τίμιος, γεμάτος καρδιά άνθρωπος. Ο συγγραφέας τον τοποθετεί στο κέντρο της σύγκρουσης ανάμεσα στην αυθεντικότητα και την κοινωνική προσποίηση. Παρά την απλοϊκή του εξωτερική εμφάνιση, είναι ο σοφότερος όλων, γιατί δεν έχει αποκοπεί από τις ρίζες και τις αξίες του.

Ο Γιάννης, ο γιος του, αντιπροσωπεύει τη γενιά εκείνη που, μεγαλωμένη με κόπο και στερήσεις από λαϊκές οικογένειες, μόλις βρεθεί στο φως της κοινωνικής ανόδου, επιδιώκει να ξεγράψει το παρελθόν της. Ο ίδιος λειτουργεί ως τραγική φιγούρα, παγιδευμένος ανάμεσα στην αγάπη για τον πατέρα του και την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή.

Η Ριρή, η νύφη του Προκόπη, προερχόμενη από τη "μεγάλη ζωή", δεν είναι απλώς υπεροπτική αλλά και συναισθηματικά ψυχρή. Διατηρεί εραστή και κυοφορεί παιδί εκτός γάμου, στοιχείο που καθιστά ειρωνική την ηθική αυστηρότητα της τάξης της.

Κοινωνικό και ιστορικό υπόβαθρο

Το έργο γράφεται το 1935, σε μια Ελλάδα βαθιά διχασμένη πολιτικά, ταξικά και πολιτισμικά. Ο Μεσοπόλεμος φέρνει ανακατατάξεις: ο παραδοσιακός κόσμος υποχωρεί μπροστά στην εκβιομηχάνιση, στη νέα αστική ελίτ, στις δυτικές επιρροές. Ο Σπύρος Μελάς, με κοινωνική ευαισθησία, τοποθετεί τον ήρωά του στο επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης, αποκαλύπτοντας την κενότητα πίσω από τις κοινωνικές μάσκες.

Τι αποκομίζει ο θεατής

Ο θεατής απολαμβάνει μία κωμωδία που γελάς μεν, αλλά που σου αφήνει και ένα πικρό απόηχο. Δεν είναι μια φάρσα· είναι ένας κοινωνικός καθρέφτης. Η προσποίηση, η ματαιοδοξία, η τάση απόρριψης του παρελθόντος εμφανίζονται ως ασθένειες της προόδου. Η ηθική αξιοπρέπεια του απλού ανθρώπου, όπως εκφράζεται μέσα από τον Προκόπη, λειτουργεί σχεδόν λυτρωτικά.

Πρώτες παραστάσεις

Η πρεμιέρα έγινε στις 16 Αυγούστου 1935 στο Θέατρο Αλίκης, με τον Βασίλη Λογοθετίδη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η παράσταση σημείωσε τεράστια επιτυχία και ανέδειξε τον ρόλο του λαϊκού ήρωα στο νεοελληνικό θέατρο. Αργότερα, παίχτηκε και στο εξωτερικό (Πολωνία, Ρουμανία, Τουρκία κ.ά.), δείχνοντας ότι η ελληνική κωμωδία μπορεί να αγγίξει και διεθνή κοινά.

Κινηματογραφική διασκευή

Το 1953, ο Γιώργος Λαζαρίδης σκηνοθέτησε την κινηματογραφική μεταφορά του έργου, την οποία είχε αρχικά ξεκινήσει ο Νίκος Τσιφόρος. Πρωταγωνιστούσε ο Πέτρος Κυριακός, ενώ αξιοσημείωτη ήταν η πρώτη εμφάνιση του Κώστα Βουτσά και της Ζωζώς Σαπουντζάκη στον κινηματογράφο. Η ταινία διατηρεί τη θεατρική του δομή, με λιτές σκηνές, αλλά έντονο θεατρικό λόγο και εξαιρετική φωτογραφία από τον Κώστα Θεοδωρίδη. Η μουσική του Ιωσήφ Ριτσιάρδη και η επιμέλεια του Αργύρη Κουνάδη πλαισιώνουν αρμονικά το δράμα.

Το 1977, ο Γιάννης Δαλιανίδης γύρισε νέα κινηματογραφική εκδοχή με τίτλο «Ο κυρ Γιώργης εκπαιδεύεται», με τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο στον ρόλο του πατέρα, δίνοντας νέο τόνο στο έργο, φέρνοντάς το πιο κοντά στη γλώσσα και τις συνθήκες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Η αίσθηση του θεατή φεύγοντας

Ο θεατής φεύγει συγκινημένος, νιώθοντας ότι ο Προκόπης είναι ένας «δικός του άνθρωπος». Κουβαλά τη σοφία της γης, της οικογένειας, της επιβίωσης. Το έργο προσφέρει μια μορφή θεατρικής κάθαρσης – όχι με θάνατο ή τραγωδία, αλλά με την αποδοχή της αλήθειας και την επιστροφή σε αυτό που έχει ουσία: τις ανθρώπινες σχέσεις.

Ο συγγραφέας

Ο Σπύρος Μελάς (1882–1966) ήταν λογοτέχνης, δημοσιογράφος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Το έργο του χαρακτηρίζεται από κοινωνική συνείδηση και κλασική παιδεία. Με το «Ο Μπαμπάς εκπαιδεύεται» άφησε ανεξίτηλο στίγμα στο νεοελληνικό θέατρο, αποτυπώνοντας με χιούμορ και ευαισθησία μια ολόκληρη εποχή.

Η ιστοσελίδα μου

https://www.angeligeorgia.gr

Τα Podcast μου:

https://angeligeorgiastoryteller.gr

https://mithoikaipolitismoi.gr

https://akougontasmetingeorgia.gr

https://theatromeangeligeorgia.gr

Το κανάλι μου στο you tube

https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured

Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:

https://www.facebook.com/angeligeorgia

Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί: